انتخابات و بومرنگ

بومرنگ، وسیله‌ای است که بومیان استرالیا از آن به سان سلاحی برای شکار بهره می‌برند. این سلاح، پس از پرتاب به سوی هدف، در صورت برخورد نکردن دوباره به سمت پرتاب کننده باز می‌گردد.
در دانش ارتباطات نیز از این واژه برای تفسیر تأثیر واژگونه ارتباط مدد می‌گیرند. اثر بازگشتی، اثر وارونه و یا اثر بومرنگی (Boomerang Effect) در "فرهنگ علوم ارتباطات" چنین معنا شده است که: "هر وسیله ارتباطی که به پخش اخبار نادرست مبادرت کند، در نهایت خود تحت تأثیر همان فرستاده هایش قرار می‌گیرد و هویتی دیگر پیدا می‌کند." (شاه محمدی)
نمونه‌های فراوان و فراتری را برای وارونه شدن اثرگذاری ارتباط می‌توان برشمرد. در کتاب "چشم جهانی" از برنامه ای تلویزیونی یاد شده است که هدفش این بود تا نشان دهد مسافرت گردشگران انگلیسی به فرانسه، از نظر ندانستن زبان، اشکالی ایجاد نمی‌کند و با دانستن چند واژه محدود، می‌توان در این کشور رفع نیاز کرد. این برنامه اثری وارونه برجا گذاشت و مشکل تعامل و برقراری ارتباط مطلوب برای گردشگران انگلیسی برجسته شد در حالی که پیش از آن چندان به این مسأله نمی اندیشیدند.
این وارونگی تأثیر، گاه موضوع ارتباط را دربر می گیرد و مخاطب را به سمتی می برد که خلاف نظر فرستنده پیام بوده است. برای نمونه فرستنده پیام شروع به هشدار دادن درباره محتوای زیان بار یک کتاب یا یک شبکه تلویزیونی می‌کند و مخاطبان از سر کنجکاوی و یا به دلیل حریص شدن بر آنچه از آن منع شده اند، به سراغ آن کتاب یا شبکه می‌روند. (الانسان حریص علی ما‌منع)
اثر بومرنگی، گاهی نیز در پی تکرار پیام ایجاد می‌شود. در این حالت حتی اگر پیام با نگرشهای مخاطبان همسویی و همخوانی داشته باشد، تکرار آن موجب می‌شود که التزام و تقید به این نگرشها کاهش یابد و یا اندک اندک دافعه ای نسبت به آنها پدید آید.
وارونگی همچنین گاهی خود فرستنده پیام را در موضع ترس قرار می‌دهد و بر او اثری منفی می‌نهد. هراس رسانه های ایران تا چندی پیشتر برای آگاهی رسانی درباره بیماری ایدز به دلیل واهمه از واکنش منفی برخی از مخاطبان در همین گروه قرار می‌گیرد.
اثر بومرنگی گاهی نیز به دلیل استفاده از شیوه و مجرای نادرست ارتباطی پدید می‌آید. برای نمونه در سالی که به نام "اصلاح الگوی مصرف" خوانده می‌شود، اگر روابط عمومی یک سازمان توصیه های خود برای صرفه‌جویی در سازمان را در شکل و شمایلی پر زرق و برق و کتابچه‌ای نفیس و گران قیمت ارایه کند، محتوای پیامش با بی اعتمادی و یا وارونه شدن تأثیر در میان کارکنان رو‌به‌رو می‌شود.
برای اثر وارونه ارتباط، نمونه های پرشمار دیگری را نیز می توان برشمرد که یکی از شاخص ترین آنها این روزها در فضای سیاسی ایران رخ نموده است.
فاطمه رجبی که همسر سخنگوی دولت و از شمار حامیان دولت نهم است، در یادداشتی که در آن از مسافت دیوار خانه موسوی سخن می گفت، به انتقاد از نخست وزیر ایران در دوران جنگ تحمیلی پرداخت و مخالفت جدی خود را با نامزدی او برای دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آشکار ساخت.
به طور طبیعی، اثری که او از انتشار این پیام انتظار می کشید، کاسته شدن از احترام و ارزش میرحسین موسوی در اذهان عمومی بود. اما آیا چنین شد؟
موسوی در این ایام از سوی بسیاری از حامیان جریان اصلاحات و نیز آرای خاموش جامعه با این پرسش رو به رو بود که در این بیست ساله کجا بوده و چه می کرده و آیا کوچکترین تماسی با عالم سیاست و سیاست ورزی داشته است؟ و نیز چه نسبتی میان او و اصلاحات برقرار است؟
رجبی با انتشار یادداشت خود -بر خلاف میلش- نیکترین خدمت را در این زمینه به موسوی کرد چرا که او را "پدر اصلاح طلبی برانداز" و نیز مشاور دو رییس جمهور پیشین (هاشمی و خاتمی) خوانده بود و...
و تازه این جدا از اثرات و پیامدهای بعدی آن از جمله انتشار طنزی از سوی ابراهیم نبوی در پاسخ به فاطمه رجبی و نیز صدور اطلاعیه نخست وزیر سابق در دفاع از نقادی رجبی بود که انتشار این پاسخها و تکثیر تصاعدی و رو به فزونی آنها خود به مطرح شدن بیش از پیش نام موسوی در افکار عمومی و به صدا در آوردن خاموشان جامعه می انجامد و تأثیری درست عکس نیت منتقد یاد شده را دارد.
این اثر بومرنگی، نمونه کوچکی است از آنچه در سال 76 با گستره ای وسیع تر و شدیدتر نمایان بود و تبلیغات پررنگ و گسترده به نفع یکی از نامزدهای انتخاباتی از سوی منتسبان به حاکمیت و انتشار ناسزاهایی علیه نامزدی دیگر که شاخص ترین آنها در نشریه "شلمچه" رقم می خورد، نتیجه را وارونه ساخت و فرستندگان پیام از اثر بومرنگی پیامهای خود زیان دیدند.