رسانه ای به نام دیوار

به چپ و راست خود نگاهی می اندازد. نگران است و ترسان. به خالی بودن کوچه که دلگرم می شود، اسپری رنگ را از میان لباسش در می آورد و روی دیوار می نویسد: "استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی".
این نما را با اندک تغییری در بسیاری از فیلمها و مجموعه های تلویزیونی که درباره انقلاب اسلامی ساخته شده اند، دیده ایم. جوانی بر دیوار شعاری می نویسد و از ترس مأموران امنیتی می گریزد. هنوز هم در گوشه و کنار این سرزمین و در بافتهای قدیمی شهرها و روستاها، می توان شعارها و دیوار نوشته های به یادگار مانده از آن دوران را به تماشا نشست.
در آن روزگار، در نبود آزادیهای کامل سیاسی و عدم دسترسی آزاد و همگانی به رسانه های جمعی، دیوار نوشته های انقلابی نقشی ویژه در بسیج توده ها، جذب آرای مردمی و جهت دادن به آرای اعتراض آمیز لایه های گوناگون اجتماع ایفا می کردند و خود پیامی بودند که بر "رسانه ای به نام دیوار" انتشار می یافتند. دیوارنوشته های سه دهه پیش، جدا از اینکه بازگوکننده عواطف، دریافتها، خواستها و نیازهای مردم در آن دوران به شمار می رفتند، امروز برای ما یکی از منابع مهم مطالعاتی جامعه شناسانه، روان شناسانه، تاریخی، ادبی و ارتباطی ایرانیان در مقطع انقلاب هستند.
شعارهای نوشتاری یا دیوارنوشته ها که بیشتر نشان از جنبشهای پنهانی دارند، شاید به اندازه شعارهای شفاهی همگانی نبوده و سرعت در اثرگذاری نداشته باشند ولی به دلیل تأثیر تدریجی و زمان دار و ماندگاری شان، به شدت نافذ بوده و با واداشتن مخاطبان به تفکر، قدرت بسیج کننده داشته اند. به دیگر سخن، دیوار نوشته ها، پیامهای پنهانی بودند که در روز روشن و با سکوت، حرف خود را به گوش همگان می رساندند.
هنگامی که انديشه‌ها، حرف‌ها و آرمان‌ها‌ي مردم در بند مي‌شود، وقتي در پی سال‌ها اختناق و روزمر‌گي، مردم ناچار به پنهان کردن انديشه‌ها و امیال خود می شوند، در جايي و در فرصتي، این آمال و سخن های در بند شده، منفجر خواهد شد. و چه شکلی ساده تر از شعار؟! و چه رسانه ای آسان یاب تر و ماناتر از دیوار؟!
شعار‌ها، بروز شعور انسان‌هاست و شعور انسان‌ها تركيبي از دستاوردهاي گذشته، ابتكارهای زمان حال و آرمان‌هاي آينده است. شعارها، از چنين آمیزه ای به دست مي‌آيند و در خیزش‌هاي اجتماعي بر زبان مردم جاري مي‌شوند.
شعارهاي فراگير، تابلوي معرفي آرمان‌ها، اهداف، بينش‌ها و گرايش‌هاي يك نهضت اجتماعي است. در خیزش‌هاي اجتماعي، آنگاه که انسان‌هاي تنها و پراكنده گرد هم مي‌آيند، وقتي که رخدادهایي از هم گسيخته‌ روی می دهد، تنها يك چيز است كه گونه گونی و گسستگي‌ها را تبديل به وحدت و همبستگي مي‌كند که آن، شعار است. شعارها در نهضت‌هاي بزرگ اجتماعي به وسيله هيچ حزب و گروهي ساخته نمي‌شوند بلکه آرمان‌هاي يك جامعه اند که خودجوش بيرون مي‌آيند و در انقلاب اسلامي ایران نیز اين شعار‌ها بودند كه از میان مردم زاده شده و جريان انقلاب را همراهی می کردند. بی گمان در صورت وجود رسانه های آزاد و دسترسی مبارزان به این ابزارهای ارتباطی، نوع شعارها و شیوه ارایه آنها متفاوت می بود. اگر نیروهای انقلابی اجازه فعالیت در مطبوعات آزاد و غیردولتی را داشتند، شعارها از حالت شفاهی یا دیوارنویسی، به شکل نقد و نظر و مقاله در می آمد و شیوه پیام رسانی معترضان به حاکمیت دیگر گونه می بود. اگر انقلابیون در برنامه های رادیو و تلویزیون دارای سهمی می بودند و یا یارای عرضه پیام خود را از این رسانه ها می یافتند، نیازی به دیوارنویسی رخ نمی نمود اما در نبود آزادیهای رسانه ای، دیوار ها نیز در کنار تجمع ها، راهپیمایی ها، کاست و زیراکس و... به وسیله ای ارتباطی بدل شدند. شعارها و دیوار نوشته های دوران انقلاب، اوج احساسات و هیجانات درونی اقشار مختلف مردم بود که در نبود مجاری عادی و رسمی ابراز عقیده و در فقدان آزادیهای سیاسی، در سراسر کشور با گویشهای گوناگون سر داده و یا نگاشته می شدند.
بررسی این شعارهای حک شده بر رسانه "دیوار" نشان می دهد که مردم ایران در آن زمان چه می خواستند؟ نسبت به چه چیز و چه کس کینه داشتند؟ چه کسانی را دوست و چه کسانی را دشمن می داشتند؟
دیوار نوشته ها، نشانگر اهداف و آرمانهایی است که شعاردهندگان به آن باور داشتند و آن هدفها آنها را با هم در یک صف قرار می داد؛ از مسایل مادی گرفته تا موارد معنوی.
با بررسی شعارهای آن روزگار می توان گفت آنان که شعارها را بر دیوارها می نوشتند –گاه به صورت شتابزده و نیمه کاره از ترس گماشتگان رژیم- از ستم کشیدگان یا ناسازانی بودند که شیوه حاکمیت وقت را نمی پسندیدند و اعتراض خود را با دیوار نوشته هایشان بیان می کردند. انتخاب این شیوه برای اعلام اعتراض و رساندن پیام خود به دیگران، دلیلی بهتر از در دسترس نبودن آزادیهای سیاسی و رسانه های آزاد را نمی شاید.
دیوار نوشته ها اغلب نقش بسیاری در برانگیختن و تشویق افراد برای پیوستن به حرکت انقلابی و تداوم آن داشتند. دیوارنوشته های دوران انقلاب، گاه همان شعارهایی هستند که در اعتراضهای رسمی و غیررسمی سر داده می شدند و ماهیت حماسی، احساسی و تهییجی داشتند و گاه انعکاس بخشی از پیامها و گفته های رهبران انقلاب بودند که با نفی رژیم حاکم و برشمردن تباهکاری و خطاهای آن به ترویج شیوه های مبارزه و ارایه الگوی حکومتی آینده می پرداختند.
افزون بر این، بخشی از دیوار نوشته ها به گونه ای تمام عیار در نقش یک رسانه خبری در جریان انقلاب ظاهر شده و اخبار و رویدادهایی را که جنبه حیاتی در روند جنبش داشتند، بازتاب می دادند که از این گونه دیوارنوشته ها می توان به "دیوارنوشته های خبری" یاد کرد.
در جریان انقلاب اسلامی ایران، دیوارنوشته ها نقش مهمی در پیشبرد نهضت داشته اند. هرچند گفته اند که پیشینه دیوارنویسی هایی از این دست، به انقلاب مشروطه باز می گردد و نخستین شعارها در زمان نهضت مشروطیت بر دیوارها نقش بست، اما در جریان انقلاب 57، نوشتن شعارها، اخبار و پیامها از سوی مردم و گروههای سیاسی و انقلابی نمودی بسیار داشت.
به هر روی می توان چنین گفت که مایه ظهور و گسترش دیوارنویسی، نبود آزادی است و مردم به هنگام عدم دسترسی به کانالهای ارتباطی رسمی همچون مطبوعات، رادیو و تلویزیون، به سوی کانالهای دیگری مانند دیوارنویسی می روند.