خبررسانی در انحصار

"جومونگ حسابی پر طرفدار شده است. خیلی‌ها هر کاری که داشته باشند رها می‌کنند تا به تماشای این مجموعه کره‌ای بنشینند. حکایت آن جوان ایرانی را شنیدی که از شدت ارادت به سوسانو خودکشی کرد؟ یا آن کارگری که در خارک به خاطر تماشای این سریال کارش را از دست داد؟ ... جدا از همه نقدهایی که به خرید فله‌ای مجموعه‌های بلند کره‌ای و الگوسازی ستاره‌های کره‌ای برای مخاطبان ایرانی مطرح است، آیا مناسب است که در آستانه انتخابات، چنین مجموعه‌ای بخش‌های مهم خبری سیما را تحت الشعاع خود قرار دهد؟ به گمان من که پخش این مجموعه پربیننده همزمان با بخش خبری ساعت 21 و پخش تکرار آن همزمان با اخبار ساعت 14، ساده‌ترین معنایش کم‌مخاطب کردن این دو بخش مهم خبری است؛ آن هم در شرایطی که سیما باید بر گرمای تنور انتخابات بیفزاید."
پربیراه نمی‌گفت. تلویزیون همیشه در دوران انتخابات یکی از موثرترین رسانه‌ها به شمار آمده است که به صورت بالقوه توانایی افزودن یا کاستن میزان مشارکت مردم را داراست و نیز می‌تواند بر پیروزی یا شکست یک نامزد انتخاباتی اثر بگذارد. این اثرگذاری تا آن اندازه است که همواره در غرب و به ویژه در آمریکا، دانشمندان ارتباطات، به اثرگذاری تلویزیون در مبارزات و رقابت‌های انتخاباتی و میزان مشارکت رأی دهندگان به عنوان یک پروژه مطالعاتی پرداخته‌اند و بررسی‌های چندین باره‌ای داشته‌اند.
با توجه به همین نقش موثر است که از مدت‌ها پیش و در آستانه دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، بسیاری از فعالان سیاسی کشور به برخورد سرد رسانه ملی با این رویداد معترض بودند و اعتقاد دارند فضای صدا و سیما بسیار دیرهنگام انتخاباتی شد و تازه در این انتخاباتی شدن، تنها کمیت است که افزایش یافته و از کیفیت خبری نیست. منتقدان بر این باورند که در برنامه‌سازی‌های انتخاباتی، بی هیچ نوآوری خاصی، تنها از کلیشه‌های رایج همچون میزگردهای استودیویی و مصاحبه‌های مردمی که معمولاً حرف‌هایی قالبی در آنها رخ می نمایاند، تبعیت شده و این برنامه‌ها فاقد کیفیت مناسب، غیر شورانگیز و خنثی هستند.
از سوی دیگر، هرچند که متولیان رسانه ملی بر بی‌طرفی و رعایت مساوات در امر اطلاع‌رسانی درباره نامزدها و فعالیت‌های آنان تأکید می‌کنند اما نامزدها و هوادارانشان روایتی دیگر دارند و معتقدند "عدالت رسانه‌ای" آسیب دیده است.
نحوه پوشش و انتشار خبرهای انتخاباتی، کیفیت مطالب منتشره، برخورد گزینشی با سخنان نامزدها و کوشش برای در تقابل قرار دادن دو نامزد اصلاح‌طلب، نادیده گرفتن سخنان انتقادی این دو نامزد و نیز بی‌توجهی به شعارهای آنها درباره آزادی‌های مدنی و حقوق شهروندی و... کار را بدانجا کشانده‌است که در واکنشی اعتراضی، میرحسین موسوی که پیشتر، عملکرد صدا و سیما را به علت عدم ترویج چندصدایی در جامعه و گرم نکردن فضای انتخاباتی، "جفای رسانه‌ای" نامیده بود، در نامه ای اعتراضی از نقض مکرر و آشکار بی‌طرفی از سوی بخش‌های خبری و نیز کم‌مایه بودن برنامه‌هایی که باید با هدف دعوت به مشارکت حداکثری در انتخابات تهیه شوند سخن گفت و نوشت که: "گویی قرار نیست انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، صحنه برابر و جدی رقابت نامزدها باشد".
مهدی کروبی نیز در نامه ای سرگشاده به ضرغامی، نسبت به رویکرد تخریبی سازمان صدا و سیما اعتراض کرد.
منتقدان رسانه ملی بر این باورند که این رسانه بیشتر بازتاب‌دهنده مواضع بخشی خاص از حاکمیت است و به نمایندگان فکری و سیاسی سویه دیگر اجتماع، مجال عرضه آرای‌شان را نمی‌دهد. در مقطع کنونی نیز گویی برنامه‌سازان و اداره‌کنندگان رسانه ملی، با آگاهی از نقش موثر رسانه‌ای که در اختیار دارند و در نبود تلویزیون‌های خصوصی، از تاکتیک‌های اثرگذار بر انتشار اخبار بیش از اندازه در دو شاخه "افزون نشدن میزان مشارکت" و "گرایش نیافتن مخاطبان به نامزدهای اصلاح طلب" بهره می برند و از همین روست که انتقادها و اعتراض‌ها فزونی یافته است.
"پوشش خبری" را در کتابی به همین نام چنین تعریف کرده‌اند: "مجموعه فعالیت‌هایی که روی خبر صورت می‌گیرد تا ارزش یک خبر و جایگاه آن از وضعیت واقعی آن بالاتر یا پایین‌تر مطرح شود و ارزش آن خبر در مجاورت مطالب دیگر کمتر، بیشتر و یا در حد صفر شود." (سلطانی فر، هاشمی)
در چنین رویه‌ای استفاده از سانسور (حذف عمدی موادی از جریان عبور آگاهی و تلاش برای تضعیف یا پیشگیری از انتشار مواد نامطلوب)، تاکتیک حذف (نادیده گرفتن بخشی از خبر به صورت هدفمند)، کلی‌بافی (پوشاندن جزییات مهم با لعابی از مطالب غیر واقعی برای در سطح نگهداشتن مخاطب)، تاکتیک انتخابی (گزینش بخش‌هایی مشخص و هدفمند از خبر برای القای یک ذهنیت به مخاطب)، توازن نادرست، پاره‌حقیقت‌گویی، ایجاد تقابل، درشت‌نمایی، دستکاری رسانه‌ای و نیز استفاده از شیوه برچسب‌زنی مثبت یا منفی به فرد یا موضوعی معین بسیار پرکاربرد است و نمونه‌های آن را در رسانه ملی به وفور می‌توان دید.
همچنین با نگاهی گذرا به بخش‌های خبری می شود شیوه چینش اخبار، دستچین کردن پیام‌ها، لحن ارایه اخبار، زمان اختصاص یافته به هر خبر و میزان همراهی جلوه‌های صوتی و تصویری با خبر را دریافت. چیزی که به علت فراوانی و افراط در بهره‌گیری، برای پی‌بردن به آن نیاز به متخصص بودن در این امر نیست و البته می‌تواند طرح مطالعاتی مناسبی برای علاقه‌مندان باشد.
آنچه در این میان مورد پذیرش همگان (مدیران رسانه ملی، منتقدان و مخاطبان) است، اثربخشی این رسانه بر شور انتخاباتی و روی آوردن یا روی تافتن از یک نامزد انتخاباتی است.